Objawy i przyczyny
Zaćma (katarakta) występuje w postaci wrodzonej lub pojawia się w następstwie różnych schorzeń oczu. Jest efektem zaburzeń przemiany materii soczewki i prowadzi do zmętnienia oraz utraty jej przezroczystości. Powstające na naturalnie przezroczystej soczewce plamki i zmętniałe obszary utrudniają przedostanie się promieni świetlnych do siatkówki, czego konsekwencją jest upośledzenie ostrości widzenia. Zaćma jest najczęstszą przyczyną ślepoty na świecie i cierpi na nią około 20 mln ludzi w różnym wieku. W Polsce liczba osób chorych szacuje się na około 800 tys. Najczęściej pierwsze objawy pojawiają się po 50. roku życia. Jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest zabieg operacyjny.
Naturalna soczewka oka jest z obu stron wypukła i przypomina dysk. Konstrukcja ta pozwala skupiać promienie świetlne dokładnie na siatkówce, co sprawia, że ostrość widzenia jest bardzo dobra. U osób młodych soczewka jest elastyczna i w pełni przeźroczysta, dzięki czemu widzenie dali, jak i bliży jest wyraźne. Pojawiające się z upływem czasu wady refrakcji można korygować poprzez korekcję okularową.
Wraz z wiekiem soczewka staje się cięższa, grubsza i traci swą elastyczność. Włókna soczewki twardnieją i zagęszczają się. Białka soczewki ulegają przemianom chemicznym, co powoduje osłabienie akomodacji, rozpraszanie promieni świetlnych oraz utratę przejrzystości soczewki. Pojawiają się trudności z czytaniem z bliskiej odległości oraz oglądaniem telewizji. Widziany obraz staje się rozmazany (widziany jak przez mgłę), a postrzegane barwy są mniej intensywne i wyraźne. Zmienia się również barwa soczewki – na żółtą, a nawet brunatną. Wszystko to powoduje trudności w poruszaniu się oraz ocenie odległości. Z upływem czasu zamglenie widzenia staje się coraz większe. Gdy soczewka zupełnie zmętnieje, chory odróżnia tylko światło od cienia oraz dzień od nocy. U każdego pacjenta postęp choroby przebiega inaczej. U jednych choroba rozwija się w ciągu kilku miesięcy, a u innych – na przełomie kilku lat. Pierwszym sygnałem świadczącym o początkach zaćmy może być ciągłe pogarszanie się wady wzroku, częsta zmiana szkieł okularowych, a w ostateczności problem z doborem odpowiedniej korekcji.
Najczęstsze objawy zaćmy:
- pogorszenie ostrości wzroku,
- trudności podczas czytania oraz oglądania telewizji,
- zaburzenia w ocenie odległości,
- problem z prawidłowym postrzeganiem barw,
- przymglone widzenie,
- trudność z poruszaniem się i samoobsługą (dotyczy osób starszych).
Zaćma nie wywołuje bólu, swędzenia, zaczerwienienia czy łzawienia oczu. Objawy choroby zależą od stopnia jej zaawansowania, mogą obejmować zmiany w jednym i w drugim oku, choć ich postęp może przebiegać różnie.
Nieleczona zaćma może prowadzić do całkowitej utraty wzroku. W związku z tym nie należy lekceważyć pierwszych objawów choroby i trzeba jak najszybciej udać się do lekarza okulisty.
Rodzaje zaćmy
Zaćma wrodzona
Zaćmienie soczewki występuje już w momencie urodzenia lub może być związane z wrodzonymi chorobami metabolicznymi (np. galaktozemia) lub niektórymi wrodzonymi zespołami wad genetycznych. Może również występować u dzieci, których mamy zachorowały w ciąży na chorobę wirusową (np. różyczkę). U dzieci można zauważyć szarą źrenicę oraz oczopląs. Ciężkie postaci zaćmy wrodzonej powinny być operowane we wczesnym dzieciństwie, aby umożliwić dziecku prawidłowy rozwój. Te, które są mniej zaawansowane, często dają objawy dopiero w nieco starszym wieku, ale wcześniej niż zaćma związana z wiekiem.
Zaćma wtórna
Zaćma wtórna powstaje w wyniku zmętnienia torebki tylnej. W rzeczywistości nie jest ona zaćmą, ponieważ raz usunięta nigdy nie powraca. Zaćma wtórna pojawia się u niektórych osób w różnym czasie po operacji zaćmy. Polega ona na wtórnym zmętnieniu tylnej torebki soczewki, co powoduje pogorszenie ostrości wzroku o różnym nasileniu. Tylna torebka celowo zostaje nieusunięta przez operatora, stanowiąc podporę dla sztucznej soczewki. Aby usunąć zaćmę wtórną, stosuje się zabieg laserowy.
Zaćma wtórna może rozwijać się w wyniku:
- cukrzycy,
- zapalenia błony naczyniowej,
- urazu gałek ocznych,
- zapalenia rogówki lub tęczówki,
- wysokiej krótkowzroczności,
- niedoczynności przytarczyc,
- guzów wewnątrzgałkowych.
Występuje w sytuacji, gdy więzadełka torebki soczewki są osłabione lub zerwane. Wrodzone podwichnięcie soczewki dość często występuje u pacjentów z zespołem Marfana, aniridią, homosystynurią. Nabyte podwichnięcie może powstać podczas urazu oka. Zabieg operacyjny usunięcia takiej soczewki wymaga ogromnego doświadczenia operatora.
Podział zaćmy ze względu na lokalizację zmian
Zaćma korowa – zajmująca brzegi soczewki zaczyna się jako białawe, klinowe zmętnienie obwodowe. Postępująca choroba zajmuje centrum soczewki, a widzenie staje się nieostre. Osoby z tym typem zaćmy często skarżą się na objawy nadwrażliwości lub rozpraszania światła.
Zaćma jądrowa – zajmująca centrum soczewki. Początkowo może objawiać się poprawą widzenia z bliska, nawet bez okularów do czytania u osób, które używały ich wiele lat. Z czasem, gdy zaćma postępuje, widzenie staje się zamazane, widzenie kolorów zmienione, a obraz wydaje się podwójny.
Zaćma podtorebkowo tylna – zajmująca tylną część soczewki. Rozpoczyna się utworzeniem zmętnienia, zwykle dokładnie na drodze, którą światło wpada do oka tworząc obraz na siatkówce. Ten rodzaj zaćmy bardzo szybko pogarsza możliwość czytania z bliska. Znacznie pogarsza się widzenie dali w słońcu czy w jasnych pomieszczeniach. Z kolei nocą często można zauważyć otoczki wokół źródeł światła (efekt halo) lub rozpraszanie się światła.
Zaćma brunatniejąca – stopniowe zmętnienie centralnej części jądra soczewki związane z wiekiem, objawia się zażółceniem lub zabarwieniem jądra soczewki w odcieniu od brązowego do czarnego.
Podział ze względu na przyczynę
Zaćma starcza – można ją leczyć farmakologicznie poprzez aplikację kropli. Jeżeli jednak zmętnienie obejmuje całą soczewkę, konieczne jest leczenie operacyjne. Po zabiegu koniecznością jest noszenie silnych okularów skupiających, które zastępują usuniętą soczewkę.
Zaćma następowa – zmętnienie soczewki jest efektem chorób ogólnoustrojowych (zaćma cukrzycowa, tężyczkowa, kortyzonowa, galaktozowa).
Zaćma pourazowa – zmętnienie soczewki jest wywołane urazem tępym lub penetrujących do gałki ocznej (zaćma popromienna, hutnicza, elektryczna).
Zaćma powikłana – pojawia się w następstwie powikłań innych przewlekłych chorób oczu.
Jak rozpoznać zaćmę
Do czynników ryzyka występowania zaćmy należą:
- wiek powyżej 65. roku życia,
- zaćma występująca w rodzinie,
- nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość,
- stany zapalne oczu lub zabiegi okulistyczne,
- przewlekłe stosowanie niektórych leków (steroidy, diuretyki, leki uspokajające),
- nadmierne narażenie na promieniowanie słoneczne, UV,
- palenie papierosów i spożywanie alkoholu.
Do objawów schorzenia zalicza się:
- pogorszenie ostrości i jakości widzenia,
- widzenie jak przez mgłę lub brudną szybę,
- gorsze widzenie w nocy, szczególnie podczas jazdy samochodem,
- widzenie otoczki wokół źródeł światła,
- potrzeba większej ilości światła do czytania,
- podwójne widzenie,
- inne widzenie kolorów,
- nadwrażliwość na światło,
- brak potrzeby używania okularów.
